De Sphynx: Een Warm Hart in een Kaal Jasje

Uiterlijk

De Sphynx is misschien wel het opvallendste kattenras dat je ooit zult tegenkomen. Hoewel vaak omschreven als haarloos, heeft dit ras eigenlijk een uiterst fijne laag donshaar die bijna onzichtbaar en nauwelijks voelbaar is.¹ Het ontbreken van een volle vacht zorgt ervoor dat de Sphynx opvallend warm aanvoelt en extra gevoelig is voor kou en zonlicht. Daardoor zul je hem regelmatig op warme plekken zien liggen, zoals op een zonnige vensterbank of dicht tegen zijn baasje aan.

Een unieke huidstructuur

De huid van de Sphynx is niet zomaar kaal, maar toont opvallende rimpels, vooral op het hoofd, de nek en rond de schouders. Bij kittens zijn deze rimpels nog prominenter zichtbaar, en hoewel ze bij volwassen katten wat verminderen, blijven ze een belangrijk kenmerk. Deze huidplooien mogen nooit zo uitgesproken zijn dat ze de normale bewegingen of functies van de kat belemmeren​.²

Op microscopisch niveau vertoont de huid van de Sphynx enkele bijzondere kenmerken. De haarfollikels zijn klein, gebogen en hebben een afwijkende structuur door een genetische mutatie in het KRT71-gen, verantwoordelijk voor de haarontwikkeling.³ Door deze mutatie vormen de haarzakjes abnormale haarschachten met een kleinere diameter en een afwijkende, kronkelige vorm. Toch is het aantal haarfollikels vergelijkbaar met dat van katten met een normale vacht, wat betekent dat de Sphynx niet minder, maar enkel afwijkend gevormd haar heeft​.³

Bouw en lichaamsvorm

De Sphynx is geen doorsnee kat, en dat zie je meteen aan zijn opvallende lichaamsbouw. Ondanks zijn haarloze uiterlijk oogt hij verre van fragiel. Zijn lichaam is langgerekt, gespierd en goed in balans, met een brede borstkas en een licht bol buikje. Zijn schouders zijn krachtig en goed ontwikkeld, met een lichte draaiing van de ellebogen naar buiten, wat een vleugje van de stevige, robuuste houding van een bulldog met zich meebrengt. Dit geeft hem een bijna prehistorische uitstraling, alsof hij rechtstreeks uit een oude beschaving komt. Geen wonder dat de Sphynx bij sommigen doet denken aan de sierlijke kattenstandbeelden uit het oude Egypte, waarnaar de Sphynx vernoemd is.¹

Expressief gezicht met opvallende oren

Het gezicht van de Sphynx trekt meteen de aandacht door zijn uitgesproken kenmerken. De vorm van het hoofd lijkt op een gematigde wig, met prominente jukbeenderen en duidelijk zichtbare ‘whisker breaks’. Dit is een lichte inkeping waar normaal de snorharen zouden zitten​. Bij de Sphynx zijn de snorharen vaak nauwelijks zichtbaar of afwezig.⁴

Zijn oren zijn gigantisch in verhouding tot zijn hoofd, breed aan de basis en open, alsof hij altijd op scherp staat. De binnenkant van de oren is volledig kaal, maar langs de randen kunnen wat fijne haartjes zitten​.²

In het kort is de Sphynx een kat die door zijn unieke uiterlijk zowel fans als critici kent. Een ding staat echter vast. De Sphynx ziet er niet uit als een alledaagse kat.

Karakter

Sommige mensen beschrijven het uiterlijk als een beetje wild en schichtig en onvriendelijk​.¹ Dit uiterlijk pas echter niet bij zijn gedrag, een Sphinx is juist niet heel angstig en toont weinig agressie.

Liefdevol, maar niet overdreven aanhankelijk

Hoewel sommige mensen denken dat de Sphynx schuw of zelfs wild is door zijn exotische uiterlijk, is het tegendeel waar. Dit ras wordt vaak omschreven als liefdevol en geduldig​.¹ Ze genieten van fysiek contact en liggen graag op schoot, maar zijn niet zo aanhankelijk als bijvoorbeeld de Burmese kat, die continu aandacht zoekt. Hun affectie is gematigd; ze zijn aanwezig en betrokken, maar zullen je niet de hele dag claimen.

Sociaal en nieuwsgierig, maar niet overdreven opdringerig

Sphynxen zijn sociale katten, maar ze scoren relatief laag op vriendelijkheid tegenover vreemden.¹ Dit betekent niet dat ze schuw zijn. Ze zijn simpelweg niet de eerste om naar de deur te rennen als er bezoek komt. Eenmaal gewend aan iemand, laten ze echter hun speelse en nieuwsgierige kant zien. Ze verkennen graag hun omgeving en bemoeien zich met alles wat hun eigenaar doet, zonder dat ze opdringerig worden.

Speels, maar geen hyperactieve acrobaat

Dit ras houdt van spel en beweging, maar is niet extreem energiek. Waar katten zoals de Bengaal en Abyssinian altijd in de weer zijn, is de Sphynx gematigder.⁵ Ze spelen graag, maar weten ook wanneer het tijd is om te ontspannen. Ze zullen achter een speeltje aanrennen of zichzelf vermaken met een klimmeubel, maar zijn niet de katten die constant van de ene kant van de kamer naar de andere stuiteren.

Netjes en meegaand in huis

Wat de Sphynx bijzonder huisvriendelijk maakt, is zijn netheid. Ze hebben een van de laagste scores op urine markeren en zijn zeer consequent in hun gebruik van de kattenbak​.⁵ Bovendien hebben ze weinig neiging om meubels kapot te krabben.¹ Ze zijn meegaand en passen zich goed aan verschillende leefsituaties aan.

Overzicht Gedragseigenschappen

De tabel geef de kans op verschillende positieve en negatieve gedragseigenschappen weer. Dit wil niet zeggen dat elke kat van dit ras ook dit gedrag vertoont. Het is de neiging van een ras om dit gedrag te vertonen volgens verschillende onderzoeken.^1,5

Verzorging

Hoewel de Sphynx geen vacht heeft om te borstelen, betekent dat niet dat hij weinig onderhoud vergt. Integendeel, door zijn haarloze huid heeft hij juist speciale verzorging nodig om gezond en schoon te blijven.¹

Warmtebehoefte

Een Sphynx kan zijn lichaamswarmte minder goed vasthouden dan behaarde katten en is daardoor gevoeliger voor kou.¹ Je zult merken dat hij zich vaak oprolt in dekens, dicht tegen mensen aan kruipt of de warmste plekjes in huis opzoekt maanden kan een kattentrui helpen, maar let op dat de stof ademend is en geen irritaties veroorzaakt.

Huidverzorging

Omdat de Sphynx geen vacht heeft om huidoliën te absorberen, blijft deze olie op de huid liggen. Hierdoor voelt hij vaak wat vettig aan en kan hij vlekken achterlaten op meubels en beddengoed.¹ Om dit te voorkomen, heeft een Sphynx regelmatige baden nodig. Ongeveer eens per week met een milde, katvriendelijke shampoo.¹ Te weinig wassen tot ophoping van vuil en huidproblemen, terwijl te vaak baden juist de huid kan uitdrogen.

Sphynx katten kunnen net als mensen verbranden wanneer ze langere tijd in de felle zon zijn. Laat je Sphynx daarom nooit lang in de zon liggen of smeer hem in om de negatieve gevolgen te voorkomen.

Oorverzorging

De oren van een Sphynx missen de beschermende haren die bij andere katten vuil opvangen. Hierdoor verzamelt zich sneller oorsmeer, wat zonder regelmatige reiniging kan leiden tot infecties. Een zachte, vochtige doek of een speciale oorreiniger voor katten is voldoende om de oren schoon te houden. Gebruik nooit wattenstaafjes, omdat deze vuil verder in het oor kunnen duwen.

Voeding

Door hun snellere stofwisseling verbruiken Sphynxen meer energie dan behaarde katten. Ze moeten dus een goed uitgebalanceerd dieet krijgen met voldoende eiwitten en vetten om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. Hoogwaardig nat- en droogvoer met een goed eiwitgehalte is ideaal. Sommige eigenaren geven hun Sphynx iets grotere porties of vaker kleinere maaltijden per dag om ervoor te zorgen dat ze voldoende voedingsstoffen binnenkrijgen.

Levensverwachting

De Sphynx is een opvallend ras, niet alleen door zijn uiterlijk, maar ook door zijn relatief korte levensverwachting. Waar veel kattenrassen gemiddeld rond de 12 tot 15 jaar oud worden, blijft de Sphynx hier ver onder.

Uit een recente studie blijkt dat de gemiddelde levensverwachting van een Sphynx bij geboorte slechts 6,68 jaar is, met een betrouwbaarheidsinterval van 4,53 tot 8,83 jaar.⁶ Dit maakt de Sphynx het kortst levende kattenras in de analyse, ver achter katten zoals de Burmese (14,42 jaar) en de gemiddelde huiskat in het Verenigd Koninkrijk (11,74 jaar).

Toch is er een grote variatie binnen het ras. Sommige Sphynxen bereiken een leeftijd van ruim 14 jaar, terwijl anderen al binnen hun eerste levensjaar overlijden​.⁶ Dit duidt erop dat individuele gezondheidsfactoren en foklijnen een grote rol spelen.

Gezondheidsrisico’s

De Sphynx is een uniek ras, maar kent helaas ook een aantal gezondheidsrisico’s. Vanwege genetische factoren en zijn haarloze huid is deze kat vatbaar voor specifieke aandoeningen die extra aandacht en zorg vereisen.

Naaktheid

Hoewel de Sphynx bewust gefokt is op haarloosheid, brengt dit kenmerk aanzienlijke gezondheidsrisico’s met zich mee. Zonder vacht hebben deze katten een verhoogde kans op huid- en oorinfecties, en lopen ze sneller zonnebrand op. Daarnaast kunnen ze hun lichaamstemperatuur moeilijk reguleren. Het ontbreken van snorharen, die essentieel zijn voor het waarnemen van hun omgeving en communicatie met andere katten, vormt eveneens een probleem. In Nederland geldt dan ook een fokverbod op naaktkatten.

Hypertrofische cardiomyopathie (HCM)

HCM is een van de meest voorkomende en ernstige gezondheidsproblemen bij de Sphynx. Deze erfelijke hartaandoening zorgt voor verdikking van de hartspier, wat kan leiden tot hartfalen en plotselinge sterfte.⁷ In een studie onder Sphynx-katten varieerde de leeftijd waarop HCM werd vastgesteld van 6 maanden tot 7 jaar, met een mediane diagnoseleeftijd van 2 jaar. Dit wijst op een relatief vroege ontwikkeling van de ziekte bij dit ras.⁷ De aandoening lijkt een erfelijke basis te hebben, hoewel de exacte genetische mutatie nog niet is geïdentificeerd​.⁷

Oogproblemen

Sphynx-katten hebben een verhoogd risico op corneasekwestratie, een aandoening waarbij een deel van het hoornvlies afsterft. Dit komt acht keer vaker voor bij de Sphynx dan bij andere kattenrassen.⁸ De aandoening treedt vaak al op jonge leeftijd op (gemiddeld 2 jaar oud) en heeft een relatief hoge kans op herhaling, zelfs na een operatie.⁸ Daarnaast komt entropion, waarbij de oogleden naar binnen krullen en irritatie veroorzaken, vier keer vaker voor bij de Sphynx dan bij andere rassen.⁸

Huidproblemen en Malassezia-infecties

De haarloze huid van de Sphynx produceert vetten die normaal door vacht worden opgenomen, maar bij dit ras op de huid blijven liggen. Hierdoor kan overmatige talgproductie ontstaan, wat resulteert in een vettige, plakkerige huid.⁹ Dit kan niet alleen vuil aantrekken, maar ook de groei van Malassezia-gisten bevorderen. Malassezia wordt bij maar liefst 81% van de Sphynxen aangetroffen, en in sommige gevallen leidt dit tot seborrhoïsche dermatitis, een aandoening die gepaard gaat met jeuk en huidirritatie.⁹ Regelmatig baden helpt dit te verminderen, maar te vaak wassen kan de huid uitdrogen en juist meer irritaties veroorzaken.

Geschiedenis

De Sphynx is een van de meest opvallende kattenrassen ter wereld, en hoewel zijn naam misschien doet denken aan het oude Egypte, heeft hij daar weinig mee te maken. De naam “Sphynx” werd in 1973 bedacht door David Mare, een lid van de Cat Fanciers’ Association (CFA), die vond dat de kat leek op een Egyptisch beeld in het Louvre.¹ Voor de oorsprong van het ras moeten we niet naar het oude Egypte kijken, maar waarschijnlijk naar Canada.

Spontane mutatie en vroege fokpogingen

De haarloosheid van de Sphynx is het resultaat van een spontane genetische mutatie, een verschijnsel dat af en toe voorkomt in kattenpopulaties over de hele wereld.¹ De eerste gedocumenteerde haarloze kitten werd geboren in 1966 in Toronto, Canada, uit een normaal behaarde huiskat. Deze kitten, genaamd Prune, werd gefokt met andere katten, waaronder Devon Rexen, om de haarloze eigenschap te behouden en een nieuw ras te ontwikkelen.¹⁰

De vroege fokprogramma’s verliepen met wisselend succes. De genetische basis was smal, waardoor er geregeld gezondheidsproblemen optraden. Daarnaast bleek de haarloze eigenschap recessief, wat betekende dat twee dragers van het gen nodig waren om haarloze kittens te produceren. Om de genetische diversiteit te vergroten, werden Sphynxen opnieuw gekruist met Devon Rexen en andere rassen​.

Stabilisatie en erkenning

In de jaren ‘70 en ‘80 werd verder gewerkt aan het stabiliseren van de genetische lijn. Er verschenen nieuwe haarloze kittens in zowel de Verenigde Staten als Europa, waardoor fokkers meer variatie kregen om mee te werken. Uiteindelijk werden de Sphynx-lijnen versterkt en groeide het ras uit tot een herkenbare en stabiele kattenvariant.

Dankzij deze inspanningen werd de Sphynx uiteindelijk erkend door verschillende kattenorganisaties. The International Cat Association (TICA) accepteerde het ras voor kampioenschapscompetities, waarmee het officieel werd opgenomen in de wereld van raskatten.⁴ Inmiddels is de Sphynx een van de meest geliefde exotische kattenrassen, bekend om zijn sociale karakter en bijzondere uiterlijk.

Hoewel het ras populair is geworden, blijft de genetische basis smal en zijn er gezondheidsuitdagingen die verband houden met de oorspronkelijke mutatie. Dit heeft ertoe geleid dat het fokken van naaktkatten in landen zoals Nederland inmiddels verboden is. Ondanks deze beperkingen blijft de Sphynx wereldwijd een fascinerende en geliefde kat onder liefhebbers van bijzondere rassen.

Aanschaf

Het fokken van naaktkatten, zoals de Sphynx, is in Nederland verboden vanwege de gezondheids- en welzijnsrisico’s die gepaard gaan met hun haarloze uiterlijk. Dit fokverbod is ingesteld om te voorkomen dat katten met schadelijke eigenschappen worden gefokt en lijden onder gezondheidsproblemen.

Daarnaast is er vanaf 1 januari 2026 in Nederland een houdverbod van toepassing voor naaktkatten en katten met gevouwen oren, zoals de Sphynx en de Scottish Fold. Dit betekent dat het vanaf die datum verboden is om deze katten als huisdier te houden. Eigenaren die deze katten al bezitten vóór de ingangsdatum van het verbod, mogen ze blijven houden, mits ze hun kat laten chippen en registreren.

Weetjes en Unieke eigenschappen

• Je zult het waarschijnlijk al wel gezien hebben: De Sphynx heeft geen vacht. Dit is de grote eigenschap die hem onderscheidt van andere rassen en wat zorgt voor zijn unieke uiterlijk.
• De Sphynx heeft de naam een hypoallergene kat te zijn doordat hij geen vacht heeft. Vermoedelijk kunnen mensen allergisch zijn voor zowel de haren, als speeksel, als huidschilfers van katten. Het zou dus voor sommige mensen kunnen dat ze geen allergische reactie ervaren, maar ga hier niet zomaar van uit.
• Het fokken met Sphynx katten is in Nederland verboden.
• Vanaf 2026 geld er in Nederland een houdverbod, dit betekent dat je een Sphynx ook niet meer als huisdier mag houden. Eigenaren die de Sphynx al in bezit hadden en deze geregistreerd en gechipt hebben hun katten wel houden.

Standaardvereisten

De Sphynx is erkend als ras door vele organisaties, waaronder The International Cat Association (TICA). Volgens de standaard van TICA (The International Cat Association) moet de Sphynx de volgende kenmerken hebben:

• Kop: middelgroot, gemodificeerde wig met afgeronde contouren, iets langer dan breed. De schedel is licht gerond met een vrij plat voorhoofd en uitstekende jukbeenderen. Sterke ronde snuit met duidelijke snorhaarkussentjes en stevige kin. In profiel een lichte tot matige verandering van richting bij de neusbrug. Enige mate van dons op de neusbrug. De nek is middellang, goed gespierd en rond, gebogen van de schouders tot de basis van de schedel. De nek is krachtig, vooral bij katers.
• Oren: zeer groot. Breed aan de basis en open zonder binnenhaar. Rechtopstaand, niet laag of bovenop de kop geplaatst. Een kleine hoeveelheid haar is toegestaan op de onderste buitenranden en op de achterkant van het oor.
• Ogen: groot, rond citroenvormig. Schuin naar de buitenste ooghoek. Iets meer dan een oogbreedte tussen de ogen.
• Lichaam: middelgroot tot middellang in lengte. De borst is breed, kan neigen naar tonvormig. Buik is goed afgerond, met het uiterlijk alsof hij een grote maaltijd heeft gegeten, maar niet vet. Middelmatige botstructuur. Hard en gespierd, niet delicaat.
• Poten en voeten: lengte in verhouding tot het lichaam. Achterpoten iets langer dan voorpoten. Voorpoten wijd uit elkaar geplaatst. Stevig en gespierd. Voeten middelgroot, ovaal van vorm met lange, slanke tenen. De voetzooltjes zijn dikker dan bij andere rassen, waardoor de kat de indruk wekt op “luchtkussentjes” te lopen. De tenen zijn erg lang, slank en prominent.
• Staart: zwiepend, taps toelopend van lichaam tot punt (rattenstaart). Lengte in verhouding tot het lichaam. Een leeuwenstaart (plukje haar aan het uiteinde van de staart) is acceptabel.
• Vacht: lijkt haarloos. Kan bedekt zijn met kort, fijn dons. Huid heeft suède-achtige textuur. Een gevoel van weerstand kan worden gevoeld bij het aaien van de huid van sommige katten. De huid is erg gerimpeld bij kittens. Volwassenen moeten zo veel mogelijk rimpels behouden, vooral op het hoofd, hoewel de rimpels niet zo uitgesproken moeten zijn dat ze de normale functies van de kat beïnvloeden.
• Kleuren: alle kleuren en patronen zijn toegestaan.

Samenvatting

De Sphynx is een opvallend en uniek kattenras, bekend om zijn haarloze huid, expressieve gezicht en sociale karakter. Ondanks zijn exotische uiterlijk is de Sphynx een liefdevolle, speelse kat die graag bij mensen in de buurt is. Hij is sociaal en nieuwsgierig, maar niet overdreven opdringerig. Qua activiteit zit hij in de middenmoot—speels, maar geen hyperactieve acrobaat. Daarnaast is hij uitzonderlijk netjes en vertoont hij weinig ongewenst gedrag zoals krabben of urine markeren.

Zijn haarloosheid brengt echter specifieke verzorgingsbehoeften met zich mee. Zonder vacht kan de huid sneller vet en vuil worden, wat regelmatige baden noodzakelijk maakt. Ook zijn oren hebben extra reiniging nodig, omdat ze sneller oorsmeer ophopen. Daarnaast heeft de Sphynx moeite met temperatuurregulatie en zoekt hij graag warme plekken op.

Gezondheidsproblemen komen bij dit ras relatief vaak voor. Hypertrofische cardiomyopathie (HCM) is een veelvoorkomende erfelijke hartaandoening, en Sphynxen hebben een verhoogd risico op huidinfecties, oogproblemen en neurologische aandoeningen. De levensverwachting is met gemiddeld 6,68 jaar aanzienlijk korter dan bij de meeste andere kattenrassen.

De oorsprong van de Sphynx ligt in Canada, waar de eerste haarloze kittens in de jaren ‘60 en ‘70 werden gefokt. Ondanks aanvankelijke uitdagingen werd het ras uiteindelijk erkend door verschillende kattenorganisaties. In Nederland is het fokken van naaktkatten verboden vanwege de gezondheidsrisico’s, en vanaf 2026 geldt er een houdverbod. Dit betekent dat de Sphynx binnenkort niet langer als huisdier gehouden mag worden.